Η ΧΡΙΣΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ του Στυλιανού Γερασίμου, Θεολόγου Μουσικού

Ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος έναντι στην Απολλιναριστική διδασκαλία αντιτάσσει μια Χριστολογική διδασκαλία στα πλαίσια της Παραδόσεως της Εκκλησίας.

Ο άγιος Γρηγόριος τονίζει ξεκάθαρα στην επιστολή του προς τον Πρεσβύτερο Κληδόνιο: "Εγώ ούτε ποτέ ως τώρα προτίμησα ούτε μπορώ να προτιμήσω τίποτε άλλο από την πίστη όπως οριοθετήθηκε την Νίκαια από τους αγίους Πατέρες που συγκεντρώθηκαν εκεί για να ανατρέψουν την αίρεση του Αρείου. Σε εκείνη την διδασκαλία μένω πιστός και θα μένω, διορθώνοντας μόνο και προσθέτοντας τις διδασκαλίες για το άγιο Πνεύμα που διατύπωσαν ελλιπώς εκείνοι, αφού το ζήτημα δεν είχε τότε ανακινηθεί. Η προσθήκη μου είναι ότι πρέπει να γνωρίζουμε ότι έχουν και ίδια θεότητα ο Πατέρας και ο Υιός και το Άγιον Πνεύμα, αναγνωρίζοντας και το Άγιον Πνεύμα ως Θεό".

Το κέντρο, λοιπόν, της Χριστολογίας του αγίου Γρηγορίου θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι το Σύμβολο της Νικαίας για την ομοουσιότητα του Υιού προς τον Πατέρα. Ο άγιος Γρηγόριος τονίζει την πραγματική ένωση των δύο φύσεων, της θείας και της ανθρωπίνης, στο πρόσωπο του Χριστού. Ο Υιός και Λόγος του Θεού όταν σαρκώθηκε, προσέλαβε ολόκληρη την ανθρώπινη φύση για την σωτηρία του ανθρωπίνου γένους.

"Γιατί δεν χωρίζουμε τον άνθρωπο από την θεότητα, αλλά έναν και τον αυτό δογματίζουμε, που δεν ήταν άνθρωπος πρώτα αλλά μόνο Θεός και Υιός προαιώνιος, καθαρός από σώμα και τα σωματικά, τελικά δε και άνθρωπος που έγινε για την σωτηρία μας με παθητή σάρκα και απαθή θεότητα, περιγραπτός στο σώμα, απερίγραπτος στο πνεύμα, ο ίδιος επίγειος συνάμα και ουράνιος, ορατός και νοητός, χωρητός και αχώρητος, ώστε με το αυτό θείο και ανθρώπινο όλο να αναπλασθή όλος ο άνθρωπος που έπεσε στην αμαρτία".

Επίσης για τον άγιο Γρηγόριο είναι άθεος εκείνος, ο οποίος δεν δέχεται την Μαρία ως Θεοτόκο, όπως επίσης και όποιος υποστηρίζει ότι ο Χριστός πέρασε μέσα από την Παρθένο σαν από σωλήνα και δεν υποστηρίζει ότι ο Χριστός διαπλάσθηκε "θεϊκώς άμα και ανθρωπικώς" μέσα στα σπλάγχνα της Θεοτόκου. Ο άγιος Γρηγόριος επεξηγεί λέγοντας: "θεϊκώς μεν επειδή δεν μεσολάβησε άνδρας, ως άνθρωπος δε επειδή εφαρμόσθηκε ο νόμος της κυήσεως".

Στην θεωρία των αιρετικών για δύο Υιούς ο άγιος Γρηγόριος υποστηρίζει την διδασκαλία για δύο φύσεις του Λόγου λέγοντας ότι, όποιος εισάγει δύο Υιούς έναν από τον Πατέρα και άλλον από την Μητέρα θα χάση την υιοθεσία, την οποία έχει υποσχεθή ο Θεός σε αυτούς οι οποίοι πιστεύουν.

Συνεπώς ο άγιος Γρηγόριος τονίζει την απόλυτη ενότητα του προσώπου του Χριστού. Στο πρόσωπο του Λόγου έχουμε ένωση θείας και ανθρωπίνης φύσεως, γιατί ο Χριστός είναι "Θεός, και άνθρωπος επειδή έχει και ψυχή και σώμα‡ δεν είναι όμως δύο Υιοί, ούτε δύο Θεοί".

Αναφερόμενος ο άγιος στην πλήρη ενότητα του προσώπου του Χριστού υποστηρίζει ότι η ανθρώπινη φύση θεώνεται, αφού ο Υιός του Θεού έγινε άνθρωπος. Συγκεκριμένα λέει: "είναι άλλο και άλλο τα στοιχεία από τα οποία αποτελείται ο Σωτήρας ...; αλλά ο ίδιος δεν είναι άλλος και άλλος, μη γένοιτο. Γιατί τα δύο είναι ένα με την σύγκραση, ο Θεός ενανθρώπησε και ο άνθρωπος θεώθηκε, ή όπως αλλιώς και αν το πης. Και όταν λέγω άλλο και άλλο το εννοώ αντίθετα από ό,τι στην Τριάδα. Εκεί είναι άλλος και άλλος, για να μη συγχέουμε τις υποστάσεις, όχι όμως άλλο και άλλο, γιατί και τα τρία είναι ένα και το αυτό στην θεότητα".

Συνεπώς στο πρόσωπο του Χριστού έχουμε δύο διαφορετικές ουσίες την θεία και την ανθρώπινη, "άλλο και άλλο", ενώ στην Αγία Τριάδα διακρίνουμε τρεις διαφορετικές υποστάσεις, δηλαδή "άλλος και άλλος", που έχουν κοινή ουσία.

Ο άγιος Γρηγόριος αντιμετωπίζοντας τις θέσεις των Απολλιναριστών σχετικά με την σάρκωση του Λόγου θέτει μια Χριστολογία, η οποία είναι άμεσα συνδεδεμένη με την Σωτηριολογία. "Όποιος ελπίζει σε άνθρωπο δίχως νου είναι πραγματικά ανόητος και δεν είναι άξιος ολότελα να σωθή. Γιατί ό,τι δεν προσλαμβάνεται δεν θεραπεύεται‡ ενώ όποιο έχει ενωθή με τον Θεό αυτό και σώζεται. Αν αμάρτησε ο μισός Αδάμ, ο μισός έχει προσληφθή και έχει σωθή. Εάν όλος αμάρτησε, τότε έχει ενωθή ολόκληρος με αυτόν που γεννήθηκε και ολόκληρος σώζεται". Αυτό το οποίο δεν προσλαμβάνεται δεν μπορεί και να σωθή. Μόνο ό,τι έχει ενωθή με τον Θεό αυτό και σώζεται. Αν ο Αδάμ έφταιξε κατά το ήμισυ, τότε αυτό το ήμισυ είναι που έχει προσληφθή και σώζεται. Αν τελικά έφταιξε ολόκληρος, τότε ολόκληρος ο άνθρωπος έχει ενωθή με τον Θεό στο πρόσωπο του Λόγου και ολόκληρος ο άνθρωπος σώζεται.

Πρέπει να σημειωθή ότι στην θέση των Απολλιναριστών που λέει: "ήρκει ... η θεότης αντί του νου" ο Γρηγόριος τονίζει: "Θεότητα μόνο με την σάρκα δεν είναι άνθρωπος, αλλά ούτε μόνο με την ψυχή‡ ούτε πάλι με τα δύο αυτά δίχως τον νου, πράγμα που κυρίως είναι ο άνθρωπος". Αυτό που σηματοδοτεί τον άνθρωπο είναι ο νους, οπότε από την στιγμή που ο Λόγος προσλαμβάνει και την ανθρώπινη φύση, συνεπώς προσλαμβάνει ολόκληρον τον άνθρωπο, ο οποίος σηματοδοτείται από τον νου. Γιατί στην αντίθετη περίπτωση δεν θα μπορούσαμε να συζητούμε για την σωτηρία του ανθρώπου. Αλλά ο Θεός προβαίνει στην ενανθρώπησή του με μοναδικό στόχο την σωτηρία του ανθρώπου. Σε αυτό το θέμα ο Γρηγόριος υποστηρίζει: "Τήρει ουν τον άνθρωπον όλον και μίξον την θεότητα, ίνα μη τελέως ευεργετής". Γιατί η ευεργεσία για το ανθρώπινο γένος είναι η πρόσληψη από τον Θεό ολόκληρης της ανθρωπίνης φύσεως.

Ο άγιος Γρηγόριος ανατρέπει το επιχείρημα των Απολλιναριστών ότι "ουκ εχώρει....δύο τέλεια" λέγοντας ότι ο νούς του ανθρώπου είναι τέλειος και ηγεμονικός της ψυχής, αλλά και του σώματος". Όμως σε σχέση με τον Θεό ο νους του ανθρώπου είναι πράγμα "δούλον και υποχείριον, αλλ' ου συνηγεμονικόν ουδέ ομότιμον". "Κατάκριτος ... ο ημέτερος νους", έλεγαν οι Απολλιναριστές και ο άγιος Γρηγόριος λέγει: "Τί δε η σάρξ; Ου κατάκριτος;" και υποστηρίζει ότι πρέπει να απορρίψουμε κι αυτήν εξ αιτίας της αμαρτίας ή να προσκομίσουμε τον νου με στόχο την σωτηρία Γιατί, "ει χείρον προσείληπται, ίν' αγιασθή δια της ενανθρωπήσεως;". Εφόσον ο Λόγος, όταν σαρκώθηκε προσέλαβε σώμα το οποίο θεωρείται ένα τμήμα του ανθρώπου είναι να μην προσελάμβανε και νου; Έτσι με την ενανθρώπηση του Λόγου δεν αγιάζεται μόνον το σώμα αλλά και ο νους. Ακόμη γιατί ο νους βρίσκεται μεταξύ του σώματος και του Θεού. "Ο νους τω νοΐ μείγνυται, ως εγγυτέρω και οικειοτέρω και δια τούτου σαρκί μεσιτεύοντος θεότητι και παχύτητι".

Ακόμη ο άγιος Γρηγόριος τονίζει ότι σκοπός της ενανθρωπήσεως του Λόγου ήταν να "λύση το κατάκριμα της αμαρτίας τω ομοίω το όμοιον αγιάσας", γι' αυτό και ο Θεός Λόγος κατά την ενανθρώπηση προσέλαβε και σώμα και ψυχή και νου, δηλαδή ολόκληρον τον άνθρωπο, γιατί ολόκληρος ο άνθρωπος βρισκόταν κάτω από την αμαρτία. Έτσι έχοντας ανάγκη σωτηρίας ο νους προσλήφθηκε κατά την ενανθρώπηση, αφού κατά τον άγιο "ο νους άρα προσείληπται".

Πρέπει να σημειωθή ότι, επειδή ο άγιος Γρηγόριος αναφέρεται στην ένωση της θείας με την ανθρώπινη υπόσταση στο πρόσωπο του Λόγου, χρησιμοποιεί τους όρους "μίξις", "κράσις" , "σύγκρασις" και "συμφυΐα". Με τους όρους αυτούς ο άγιος Γρηγόριος τονίζει την πραγματική ένωση των δύο υποστάσεων στο πρόσωπο του Λόγου, χωρίς να σημαίνη αλλοίωση της κάθε μιας από τις δύο φύσεις΄ ο Λόγος του Θεού "ό μεν ήν διέμεινεν ό δε ουκ ήν προσέλαβεν". Έτσι ο Θεός Λόγος προσλαμβάνοντας την ανθρώπινη φύση την εξύψωσε και την θέωσε. Ο Υιός του Θεού πλέον κατεβαίνει στον κόσμο ως Θεάνθρωπος και προσφέρει την δυνατότητα στον άνθρωπο να θεωθή. Ο άνθρωπος έχει πλέον την δυνατότητα να γίνη αθάνατος, γιατί προσλήφθηκε από τον Θεό Λόγο.

Ο Λόγος του Θεού "Και γίνεται κατά πάντα, εκτός από την αμαρτία, τέλειος άνθρωπος. Γεννήθηκε από την Παρθένον, της οποίας και η ψυχή και το σώμα είχαν καθαρθή προηγουμένως από το Πνεύμα ...; Παρέμεινε δε Θεός μετά την πρόσληψη της ανθρωπίνης φύσεως. Γενόμενος ένα από τα δύο αντίθετα, από την σάρκα δηλαδή και το Πνεύμα, από τα οποία το μεν ένα θέωσε το άλλο, το δε άλλο θεώθηκε. Ω πόσο αξιοθαύμαστη είναι η νέα ένωση! Ω πόσο παράδοξη είναι η σύνθεση! Ο υπάρχων δημιουργείται, ο αδημιούργητος πλάθεται και ο απεριόριστος περιορίζεται δια μέσου της νοεράς ψυχής, η οποία μεσιτεύτει στην θεότητα και δια μέσου της υλικής φύσεως της σαρκός. Εκείνος ο οποίος δίδει τον πλούτο, γίνεται πτωχός‡ γίνεται πτωχός διότι παίρνει την σάρκα μου, για να γίνω εγώ πλούσιος με την θεότητά Του. Εκείνος ο οποίος είναι γεμάτος αδειάζει‡ αδειάζει από την δόξα Του για λίγο καιρό, ώστε να γευθώ εγώ την πληρότητά Του ...; Έλαβα την θεία εικόνα και δεν την εφύλαξα. Παίρνει την σάρκα μου και για να διατηρήση την εικόνα, αλλά και για να κάνη αθάνατη την σάρκα".