Η Ελλάδα, η Ορθοδοξία και η Ευρώπη
"Αρχιμανδρίτης Βασίλειος Γοντικάκης
(πρώην Ηγούμενος Ι. Μ. Ιβήρων - Αγ. Όρους)"
Α’
ΤΟΝ τελευταίο καιρό πολλά λέγονται και γράφονται για τη Συνθήκη του Σένγκεν και το «ηλεκτρονικό φακέλωμα». Πολλοί θρησκευτικοί και πολιτικοί παράγοντες αγωνίζονται με θέρμη πάνω στο θέμα.
Αναμφίβολα το φαινόμενο της Συνθήκης αυτής και όλων των σχετικών που προηγούνται και έπονται είναι επακόλουθο μιας γενικωτέρας καταστάσεως. Και δεν μπορούμε να εξετάσουμε ένα θέμα σωστά αν το απομονώσουμε από όλα τα άλλα που το συναπαρτίζουν. Οπως δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τα συμπτώματα μιας αρρώστιας αν δεν κάνουμε τη διάγνωση από πού προέρχεται και πώς ριζικά θεραπεύεται.
Πάνω σ' αυτή την προσπάθεια διαγνώσεως και θεραπείας τολμά να ψελίσει κάποια λόγια ο υπογράφων μεταφέροντας μηνύματα που χαρίζει ο λειτουργικός κόσμος του Αγίου Ορους και η κοινωνία των Αγίων, ζώντων και κεκοιμημένων.
Αν κάτι καλό λέγεται, οφείλεται σε άλλους. Αν κάτι ηχεί παράφωνα, οφείλεται στον υποφαινόμενο και ζητεί συγγνώμη.
* * *
Με την πρόοδο της επιστήμης, της τεχνολογίας και ιδίως της ηλεκτρονικής έχουν δοθεί στα χέρια του ανθρώπου δυνατότητες πολλές, επικίνδυνες και ανεξέλεγκτες, που φαίνεται να ξεπερνούν την πνευματική ωριμότητα και σύνεσή του.
Ολοι το νιώθουμε, χωρίς καμία εξαίρεση, ότι ζούμε σε μια κρίσιμη εποχή· ότι συμβαίνουν πράγματα πρωτόγνωρα και πρωτάκουστα στην ανθρωπότητα· ότι αυτά αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο.
Καταστρέφουμε τον πλανήτη που μας φιλοξενεί. Φτάσαμε στη μόλυνση του περιβάλλοντος, στη διεύρυνση της τρύπας του όζοντος, στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, στην όξινη βροχή, στα μολυσμένα φρούτα και νερά. Γίναμε μανιακοί της πάση θυσία δυνάμεως. Λατρεύουμε το χρήμα. Διψούμε για εξουσία. Θυσιάζουμε τα πάντα. Εμπορευόμαστε τον θάνατο. Και τα παιδιά τα ποτίζουμε ναρκωτικά προκειμένου να αυξήσουμε τον πλούτο, την ισχύ, την επιρροή μας.
Δημιουργήσαμε τράπεζες πληροφοριών, αίματος, σπέρματος, εμβρύων. Παρεμβαίνουμε στα μυστήρια της γενετικής. Αλλιώνουμε τη θεόσδοτη φύση και αρχή της δημιουργίας.
Δημιουργούμε ανθρώπους του σωλήνα, κλωνοποιημένα όντα. Ετοιμάζουμε ανθρώπους τραυματισμένους, από κατασκευής ελλιπείς. Αντί για μήτρα μητέρας, να έχουν σωλήνες ή μήτρα μητριάς. Και γεννιούνται πλάσματα, έρχονται στη μήτρα της σημερινής κοινωνίας, που τα μορφώνει και τα οδηγεί σε χαμηλά ενδιαφέροντα και κλειστές προοπτικές. Οχι άνω θρώσκοντα (ανθρώπινα) αλλά κάτω πορευόμενα προς το αδιέξοδο, το τέλμα, την απόγνωση, τον θάνατο.
Και τις αγελάδες τρελάναμε και τον άνθρωπο κάναμε νούμερο. Ο φόβος απλώνεται. Διοργανώνονται συνέδρια, συσκέψεις ειδικών και αρμοδίων σε τοπική ή παγκόσμια κλίμακα. Αλλά μας έχει ξεφύγει ο έλεγχος. Το συγκράτημα στον κατήφορο είναι μηδαμινό· η χιονοστιβάδα προχωρεί, διογκούται και κατρακυλά, ασχέτως των προσπαθειών μας.
Μέσα σ' αυτό το κλίμα, την κατάσταση, τι κάνουμε; Υπάρχει ελπίδα; Αναμφίβολα ναι· αν θέλουμε να δούμε την πραγματικότητα κατάματα, ειλικρινά και έντιμα, χωρίς φοβίες ότι καταστραφήκαμε τελεσίδικα ούτε στρουθοκαμηλισμούς που μας αποκρύπτουν τη ρίζα του προβλήματος.
Πάντως χρειάζεται προσοχή, γιατί μέσα σ' αυτό το κλίμα ευδοκιμούν ζιζάνια. Γεμίσαμε ψευδοπροφήτες. Θρησκείες χωρίς Θεό. Λατρείες δαιμονικές. Αντιχρίστους και αντιευαγγέλια. Προφήτες κακών, εμπορευόμενους τον φόβο του κόσμου.
Ο Κύριος το λέει ξεκάθαρα ότι πολλοί ψευδοπροφήτες θα παρουσιασθούν στους εσχάτουςχρόνους, που θα προσπαθήσουν να πλανήσουν, ει δυνατόν, και τους εκλεκτούς. Προσέξτε μην πλανηθείτε. Αν σας πουν: Ιδού εν τη ερήμω εστί, μη εξέλθητε· ιδού εν τοις ταμείοις, μη πιστεύσητε. Γιατί η παρουσία του Υιού του ανθρώπου είναι σαν την αστραπή που φωτίζει την υπ' ουρανόν.
Αυτή η αστραπή της θεότητος είναι το φως το αληθινό που φωτίζει πάντα άνθρωπονερχόμενον εις τον κόσμον. Σώζει τον κόσμο. Πείθει εσωτερικά τον άνθρωπο, γιατί του χαρίζει ειρήνη και βεβαιότητα, γιατί του λέει την αλήθεια όλη. Δεν τεμαχίζει ούτε αποκρύπτει. Ενώ οι ψευδοπροφήτες φέρνουν τη σύγχυση. Αντί να λύνουν προβλήματα, προχέουν σκότος. Αντί να βοηθούν, βασανίζουν τον κόσμο. Βλέπουν είδωλα. Εμπαίζονται από τον πονηρό. Τους δείχνει τη μία πλευρά. Παίρνουν ένα τμήμα, το απολυτοποιούν. Και φθάνουν στην κόλαση του μισού και του μίσους. Τους ξεφεύγει το όλο και έτσι περιφρονούν και το επιμέρους.
Αλλά και αυτό κάνει καλό, γιατί, όπως λέει ο Απόστολος, «δει και αιρέσεις είναι, ίνα οι δόκιμοι φανεροί γένωνται».
Δεν φοβάται η Ορθοδοξία τις αιρέσεις, όπως το αγαθόν δεν φοβάται το κακόν. Τα πάνταχρήται αγαθοπρεπώς ο Θεός. Η δυσοσμία του κλειστού χώρου της αιρέσεως αναγκάζει αυτούς που έχουν αισθήσεις και οσφραίνονται να βγουν στον ανοικτό χώρο της υγείας, της Ορθοδοξίας, του φωτός, για να ανασάνουν.
* * *
Ακούγεται συχνά από πολλούς ότι μέσα στην Ευρώπη είμαστε οι λίγοι, οι μικροί, η θρησκευτική και πολιτιστική μειονότης. Μεθοδεύεται η συρρίκνωση, αποδυνάμωση και εξάρθρωση της Ορθοδοξίας και του Ελληνισμού. Θα αφομοιωθούμε, θα διαλυθούμε...
Με τον τρόπο που μιλούν και γράφουν ενσπείρουν εκούσια ή ακούσια τον πανικό με δόσεις. Εχουν αποδεχθεί ότι είμαστε γραικύλοι και ψοφοδεείς. Αγόμεθα και φερόμεθα από τους ισχυρούς, που είναι οι πολλοί και οι πλούσιοι. Πηγαινοερχόμαστε πέρα - δώθε σαν το εκκρεμές. Δεν έχουμε έρμα. Είμαστε χαμένοι.
Ετσι δεν δίδουν κουράγιο με τον λόγο τους. Δεν διαφαίνεται διά των σιωπών που παρεμβάλλονται στα λεγόμενά τους (και αυτές οι σιωπές λένε τα πολλά και κύρια) ότι πιστεύουν και ζουν το γεγονός πως στην πίστη και στη ζωή που σαρκώνεται και φανερώνεται στη Θεία Λειτουργία υπάρχει κάποια δύναμη σωτήρια, αναντικατάστατη και ανίκητη από τον πονηρό, η οποία σώζει εν γνώσει τους πιστούς και παρέχει την ελπίδα και αναμφισβήτητη δυνατότητα σωτηρίας του σύμπαντος κόσμου.
Αυτοί που έτσι μιλούν έχουν την εντύπωση ότι αμύνονται υπέρ της ελληνικής παραδόσεως και της Ορθοδόξου πίστεως. Αλλά, χωρίς ίσως να το αντιληφθούν, έχουν τόσο πολύ επηρεασθεί οι ίδιοι από τη στενή λογική του παρόντος αιώνος που και την Ορθοδοξία αγνοούν και την Ελλάδα βασανίζουν.
Τίποτε που οδηγεί στην απόγνωση δεν προέρχεται από την Εκκλησία. Και τίποτε πουεθελοτυφλοί αγνοώντας την τραγικότητα των καιρών δεν σχετίζεται με την τόλμη της πίστεως.
Ποιος σας είπε άλλωστε ότι διαφέρει ο νόμος της ζούγκλας από εκείνον της σημερινής ζωής; Και ποιος σας είπε ότι δεν έχει αντοχή η πίστη και η Παράδοσή μας, όχι μόνο τις δοκιμασίες να ξεπεράσει, αλλά να είναι ευγνώμων και προς αυτούς που τις προκαλούν;
Και ποιος σας είπε ποτέ ότι οι Ελληνες νίκησαν στην ιστορία με την αριθμητική υπεροχή και ότι το θαύμα της πίστεως στηρίζεται στη στατιστική;
Πάντοτε ο δυναμισμός του ελληνικού και Ορθοδόξου βρίσκεται στο ελάχιστο και αδύνατο, που κρύβει μέσα του κάτι το μέγιστο πνευματικά. Και Αυτό από μόνο του φανερώνει κάποια θεϊκή ευγένεια και λεπτότητα ανθρωπιάς που σώζει τον αδύνατο, χωρίς να τον πληγώνει, και είναι ξένο προς τη βαρβαρότητα του άγαν, που συνθλίβει τον άνθρωπο, χωρίς να τον υπολογίζει.
Το κακό δεν είναι όλες οι σύγχρονες δοκιμασίες· το κακό και επικίνδυνο για όλους είναι:
Οταν οι Ορθόδοξοι θεολόγοι και ιερωμένοι δεν μιλούμε τη γλώσσα της Ορθοδοξίας, της ανατροπής της καθεστηκυΐας τάξεως της φθοράς, δεν μιλούμε τη γλώσσα της αγάπης της Θείας Λειτουργίας, που είναι η μητρική γλώσσα του ανθρώπου. Αλλά αμυνόμαστε απλώς λογικά, στηριζόμενοι στην ισχύουσα νομοθεσία, για τη συνταγματική ελευθερία του ατόμου (ανεπαρκή για τον άνθρωπο πράγματα, που δεν τα περιμένει από μας).
Και όταν οι πολιτικοί σκέφτονται για την Ελλάδα με τη λογική της Δύσεως· ξεχνούν τοθεόπλαστο είναι τους και ενεργούν σαν να μην ήταν ιερή η αποστολή που τους ανέθεσε η «εκκλησία του δήμου». Σαν να μην είχαν από την Παράδοσή μας τη δυνατότητα να δουν το πνευματικό περιεχόμενο της όποιας πολιτικής, πολιτιστικής ή στρατιωτικής αποστολής τους.
Ετσι διαπληκτιζόμαστε στείρως· αποπροσανατολίζουμε τον λαό και δημιουργούμε ηττοπάθεια και πνεύμα δειλίας στους πιστούς, λέγοντας ότι είμαστε λίγοι, γραικύλοι...
Κλασικά παραδείγματα που μας κρίνουν και μας οδηγούν παρουσιάζονται ο Αγιος Κοσμάς ο Αιτωλός και ο Στρατηγός Μακρυγιάννης.
Ο πρώτος, όντας άγιος Ορθόδοξος μοναχός, ξέρει τι κάνει· και χωρίς να βάλει νερό στο κρασί της πίστεώς του, σώζει και τον Τόπο του.
Και ο δεύτερος, όντας συνειδητός Ελληνας, που πολεμά για την ελευθερία της πατρίδας του, φανερώνει τη δύναμη της πίστεως και την αρχοντιά της τιμιότητός του με τον τρόπο που ζει, αγωνίζεται και γράφει.
* * *
Πολλοί, θέλοντας να στηρίξουν την άποψή τους, που προκαλεί αίσθημα φόβου και τρόμου, αναφέρουν κάποια μενονωμένα χωρία της Αποκαλύψεως του Αγίου Ιωάννου. Αλλά αυτή η απομόνωση χωρίων είναι έργο των αιρετικών και πλανεμένων, για να σκορπίσουν ταραχή και να δημιουργήσουν σύγχυση.
Αντιθέτως ο Αγιος Ιωάννης ο Θεολόγος εν Πνεύματι αγίω βλέπει το σύνολο. Και γράφει ό,τι γράφει όχι για να τρομοκρατήσει, αλλά για να παρηγορήσει και να ενισχύσει με το να πει όλη την αλήθεια, χωρίς να κρύψει ή να παραποιήσει τίποτε. Και όταν λέει: «Εγώ, Ιωάννης, ο αδελφός υμών,εγενόμην εν πνεύματι εν τη κυριακή ημέρα... και είδον ουρανόν καινόν και γην καινήν», είναι σαν να λέει: Εγώ, ο αδελφός υμών Ιωάννης, λειτουργήθηκα.
Και βλέπει στον λειτουργικό χρόνο διαμιάς όλα όσα συνέβησαν, συμβαίνουν και θα συμβούν. Δεν ωραιοποιεί την αμαρτία. Δεν αρνείται την πραγματικότητα της πλάνης, την παρουσία του πονηρού. Γνωρίζει «τα βαθέα του σατανά», την προσπάθεια και το έργο του. Και τα γράφει όλα αυτά ξεκάθαρα, επειδή ξέρει πού καταλήγουν, σε ποιον ανήκει η τελική νίκη. Οι πάντες θα πολεμήσουν με το Αρνίον και το Αρνίον το εσφαγμένον θα τους νικήσει.
Ετσι η «Αποκάλυψις», το φοβερότερο βιβλίο της Καινής Διαθήκης με τις τερατόμορφες εμφανίσεις του πονηρού, τις αρρώστιες, θεομηνίες και συμφορές, αποδεικνύεται το πιο χαρούμενο, μελωδικό και επινίκιο τροπάριο, η «καινή ωδή» προς το αδύνατο Αρνίον, το εσφαγμένον από καταβολής κόσμου, που είναι η σάρκωση, η φανέρωση, της θυσιαστηρίου προσφοράς· της Αγάπης, η οποία δημιούργησε τα πάντα, τα συντηρεί και τα κατευθύνει.
«Αξιόν εστι το Αρνίον το εσφαγμένον λαβείν την δύναμιν και πλούτον και σοφίαν και ισχύνκαι τιμήν και δόξαν και ευλογίαν» (Αποκ. 5,13).
Είναι τολμηρός ο Αγιος Ιωάννης, ξεκάθαρος και αληθινός. Κινείται από το Αγιο Πνεύμα. Και αν πολλά δεν τα καταλαβαίνεις· αν είναι σκοτεινά, δυσερμήνευτα, αν λέγονται συμβολικώς· και γι' αυτό οι Πατέρες δεν τα ερμηνεύουν κατά λέξιν· όμως δι' όλων αυτών σε πείθει, σε αναπαύει, σου μεταγγίζει εσωτερική ειρήνη και βεβαιότητα.
Ο λόγος του είναι απόλυτος και σαφής. Δεν ανέχεται μεσαίες λύσεις: «Οφειλες να ήσουν θερμός ή ψυχρός· επειδή είσαι χλιαρός, θα σε κάνω εμετό».
Συμπεριφέρεται παντοκρατορικά. Δεν προτείνει λύσεις αμφίβολες, εφήμερης παρηγοριάς, που οδηγούν σε οριστική καταδίκη. Δεν ερεθίζει κτυπώντας τους «κακούς» ούτε κολακεύει αποκοιμίζοντας τους «καλούς». Δίδει τη δυνατότητα σε όλους να κινηθούν ελεύθερα. Εχει τη συνείδηση ότι υπηρετεί και ζητεί την αλήθεια, γι' αυτό και μεταφέρει τον αγώνα στον ανοιχτό χώρο της ελευθερίας: «Ο αδικών αδικησάτω έτι, και ο ρυπαρός ρυπαρευθήτω έτι, και ο δίκαιοςδικαιοσύνην ποιησάτω έτι, και ο άγιος αγιασθήτω έτι» (Αποκ. 22,11).
Μέσα σ' αυτή την ελευθερία που παρέχεται εξίσου σε όλους, δικαίους και αδίκους, υπάρχει η δυνατότητα στον καθαρό να καθαρθεί έτι, γιατί έχει ακαθαρσία μέσα του. Και στον ρυπαρό και άδικο να μετανοήσει, να έλθει στο φως, γιατί η αληθινή του ύπαρξη ζητεί το φως, την καθαρότητα, και όχι τη ρυπαρότητα και αδικία.
Αυτή είναι η σωτήρια και επικίνδυνη διά της ελευθερίας αγωγή που δίδεται στην Ορθοδοξία. Καταργεί, όσο και αν στοιχίζει για τον άνθρωπο, το ψέμα. Διαγράφει την κατάφαντασίαν αγιότητα. Μιλά σε όλους με αγάπη. Τους τιμά με το να τους ωθεί σε δρόμους δύσκολους, προσωπικού αγώνα. Τους αγκαλιάζει παρέχοντάς τους ελευθερία. Τους κρατά μαζί του, ενώ φαίνεται ότι τους πετά σε θάλασσα επικίνδυνης περιπέτειας και μοναξιάς. Και όλα αυτά γιατί θέλει να σωθεί ο άνθρωπος, όχι να κουτσουρευθεί. Να ανατείλει από μέσα του συνειδητά το κεκρυμμένομεγαλείο του, που ανακεφαλαιώνει το όλον.
Μέσα σ' αυτό το τετελειωμένο λειτουργικά μυστήριο της σωτηρίας, όπου «κατεπόθη ο θάνατος εις νίκος» (Α' Κορ. 15,54) ο άνθρωπος βρίσκει τον εαυτό του και τον λόγο υπάρξεως του κόσμου.
Η Αποκάλυψις του Αγίου Ιωάννου είναι η φανέρωση της λειτουργικής εμπειρίας καιπληρότητος. Και η Θεία Λειτουργία της Ορθοδόξου Εκκλησίας είναι το ανοικτό παράθυρο της αποκαλύψεως της αλήθειας, απ' όπου βλέπει ο πιστός τον χρόνο συνεσταλμένο λειτουργικά και τον κόσμο φωτισμένο θεία Χάριτι.
Αν κατά χάριν δεν σου αποκαλυφθεί λειτουργικά το σύνολο, αγνοείς και το επιμέρους, έστω και αν νομίζεις ότι το έχεις στα μάτια σου μπροστά και το κρατάς στα χέρια· το αγνοείς, το υποτιμάς, το συκοφαντείς, γιατί το χωρίζεις από το όλο.
Αν δούμε για λίγο το σύνολο της ιστορίας, μέσα στο φως της λειτουργικής αλήθειας, ησυχάζουμε και βλέπουμε ότι υπάρχει συνέχεια και συνοχή. Ετσι ο άνθρωπος που ζει εν Χριστώ ξέρει σε ποιον ανήκει η τελική νίκη. Δεν το συζητεί, γιατί το ζει. Δεν διερωτάται ούτε είναι περίεργος για το πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα, γιατί λειτουργικώς και αυτά που φαίνεται να διακυβεύονται είναι τελειωμένα και έχει αυτά που αναμένονται.
Μέσα στη Μεγάλη Παρασκευή φωτίζει η χαραυγή της Αναστάσεως. Μέσα στην Εκκλησία η ζωή είναι σταυροαναστάσιμη και το πένθος χαροποιό. Διά του σταυρού έρχεται η όντως χαρά. Και συλλειτουργούν στο μυστήριο της σωτηρίας μας οι δοκιμασίες με την αγαλλίαση, η θλίψη με την παράκληση, όπως συλλειτουργούν στο ζωντανό δέντρο οι πικρές ρίζες στη σκοτεινή γη με τους κλάδους, τα άνθη και τους καρπούς στο φως του ήλιου και της ζωής.
Ζώντας μέσα σ' αυτή την ολοκληρωμένη ζωή της ζωηφόρου νεκρώσεως, της χαράς που βλαστάνει από τον θρήνο της μετανοίας, οι πιστοί είναι έτοιμοι για ό,τι ο Θεός επιτρέψει. Και το Ευαγγέλιο ξεκάθαρα προτρέπει: Μην προμελετήσετε πώς ή τι θα πείτε, πώς θα απολογηθείτε, γιατί εκείνη την ώρα θα σας δοθεί λόγος. Και δεν θα είσθε εσείς, αλλά το πνεύμα του Θεού που θα ομιλεί.
Οντες γεμάτοι από το πνεύμα του Θεού οι μάρτυρες ήδη και την ώρα του μαρτυρίου όχι μετά απ' αυτό βρίσκονταν μέσα στην ανεκλάλητη χαρά του παραδείσου. Και οι Νεομάρτυρες πήγαιναν στα βάσανα ως προς ξεφαντώματα, όπως αναφέρει ο Αγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης. Επειδή είχαν το κουράγιο του νικητού, του σωσμένου και εμπεπλησμένου με τη σώζουσα χάρη· πριν, κατά και μετά το μαρτύριο.
Ετσι ζουν οι πιστοί λειτουργικά αυτό που λέγεται ξεκάθαρα, ότι ο Θεός «ουκ απέστη πάντα ποιών, έως ημάς εις τον ουρανόν ανήγαγε και την βασιλείαν αυτού εχαρίσατο την μέλλουσαν».Εχουμε και τρεφόμαστε από την ζωήν, την τροφήν και βασιλείαν την μέλλουσαν. Τα προσδοκώμενα δεινά, μέσα στη Θεία Λειτουργία, μέσα στην Αποκάλυψη, είναι ήδη παρόντα και περασμένα, γιατί έχουμε φθάσει στο τέλος. Ζούμε εν Χριστώ, που ειναι το Α και το Ω.
Και ο κεχαριτωμένος πιστός όχι μόνο γνωρίζει την αρχή και το τέλος, αλλά έχει τη βεβαιότητα εκείνου που είναι «κατά χάριν άναρχος και ατελεύτητος».
Β’
Ο άνθρωπος, η κορωνίδα της δημιουργίας, έχει μέσα του το επικίνδυνο δώρο της ελευθερίας. Γι' αυτό και ο ίδιος είναι επικίνδυνος και κουραστικός για όλα τα συστήματα και τις θεωρίες.
Σωτηρία του δεν είναι η έξωθεν παροχή αγαθών. Δεν μπαίνει ο άνθρωπος σε κατασκευασμένο από τρίτους παράδεισο. Ο παράδεισος, ως έκπληξη ζωής, ανατέλλει από τον κάθε ένα άνθρωπο. «Η βασιλεία του Θεού εντός ημών εστί».
Μέσα στον άνθρωπο κυοφορείται το θαύμα τού «εξαίφνης», η αλλαγή, η έκπληξη, ο αιφνιδιασμός. Μπορεί να μετανοήσει, να μεταμορφωθεί· να αλλάξει νου και μορφή. Σου επιφυλάσσει εκπλήξεις. Μπορεί ο έσχατος να γίνει πρώτος και ο πρώτος έσχατος. Δεν προδιαγράφεται η ζωή του. Δεν υπολογίζεται η αξία του. Είναι ένα ον εν εξελίξει. Βρίσκεται εν πορεία. Μένει πάντοτε ο ίδιος, γινόμενος εξ ολοκλήρου άλλος θεία Χάριτι.
Δεν είναι τμήμα ενός συνόλου. Είναι δυνάμει το όλον. Είναι εν σμικρώ ολόκληρη η Εκκλησία.
Αυτό το έκτακτο, το μοναδικό και ανεπανάληπτο που κρύβει μέσα του ο κάθε άνθρωπος έρχεται και θέλει να σώσει η Εκκλησία. Και διά της σωτηρίας και του φωτισμού του ανθρωπίνου προσώπου φωτίζεται και σώζεται ο κόσμος όλος και η δημιουργία.
Αν η ανθρωπική θεωρία της νεωτέρας φυσικής καταλήγει στο ότι το σύμπαν φτιάχθηκε με αυτές τις σταθερές, για να δημιουργηθεί και να ζήσει ο άνθρωπος, μπορούμε να πούμε ότι η Εκκλησία δημιουργήθηκε για να προσφέρει τη λειτουργική πραγματικότητα ως θεανθρώπινη μήτρα που πλάθει τον ελεύθερο άνθρωπο. Είναι η μητέρα και όχι η μητριά του ανθρώπου. Τον κυοφορεί, τον τιθηνεί, τον παιδαγωγεί, τον υπομένει, τον ανέχεται. Του δίδει τη δυνατότητα να αναπτυχθεί. Να πραγματοποιήσει τον σκοπό της υπάρξεώς του. Θέλει να τον δει σωσμένο, καταξιωμένο, ώριμο, ελεύθερο, ανεξάρτητο. Και επειδή ο κάθε ένας ανακεφαλαιώνει εν αγάπη το όλον, η ανεξαρτησία της ελευθερίας δεν παραβλάπτει αλλά επιβεβαιώνει τη γνησιότητα της ενότητος.
Μέσα σ' αυτή τη λειτουργική ατμόσφαιρα της Εκκλησίας ο Θεός θυσιάζεται για να μπορέσει να σωθεί ο άνθρωπος ο ασήμαντος, ο περιφρονημένος, ο παραστρατημένος και χαμένος. «Ηλθεζητήσαι και σώσαι το απολωλός».
Και το ότι ο Υιός του Θεού, γενόμενος άνθρωπος και επιστρέφων προς τον Πατέρα Του, παίρνει μαζί του, πρώτο οικήτορα του παραδείσου, όχι κάποιο μαθητή, αλλά έναν άγνωστο ληστή, δείχνει το χαρούμενο μήνυμα του Ευαγγελίου: ο άνθρωπος μπορεί να μετανοήσει. Και την τελευταία στιγμή μπορεί να κερδίσει το παν. Μπορεί να βρεθεί ο χαμένος, να θεραπευθεί ο ασθενής, να αποχαρακτηρισθεί ο στιγματισμένος και να αναστηθεί ο νεκρός.
Αυτό συμβαίνει μέσα στη Μεγάλη Εβδομάδα και στη Θεία Λειτουργία της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Αυτή τη σωτηρία του ανθρώπου ζητούσαν και περίμεναν οι γενιές που πέρασαν μέσα στην ελληνική και παγκόσμια παράδοση και ιστορία. Αυτή την απελευθέρωση ζητεί και σήμερα ο άνθρωπος.
Και αν ο άνθρωπος ισορροπήσει εν ελευθερία και Χάριτι, αν λειτουργήσει ως ιερεύς της κτίσεως και αν ευχαριστιακά δεχθεί και χρησιμοποιήσει τη δημιουργία όλη, τότε παίρνει τον δρόμο της σωτηρίας. Συνειδητοποιεί την αποστολή του. Η ζωή του γίνεται ιερουργία και η πνευματική του απασχόληση δράση ευεργετική για όλο τον κόσμο. Ετσι σώζεται ο άνθρωπος και δι' αυτού η δημιουργία. Διότι «και αυτή η κτίσις ελευθερωθήσεται από της δουλείας της φθοράς εις τηνελευθερίαν την δόξης των τέκνων του Θεού» (Ρωμ. 8,21).
Αν όμως ενεργήσει διαφορετικά· αν υποκύψει στον πειρασμό της φιλαυτίας και θεοποιήσει την απληστία και δίψα του για εξουσία και κυριαρχία πάνω στους ανθρώπους και στη δημιουργία, τότε η δική του παράνοια και ανισορροπία θα συμπαρασύρει στον τελικό όλεθρο και ολόκληρη τη δημιουργία.
Αν σκοπό της ζωής μας βάλουμε την οικονομική σύγκλιση και την αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος· αν ιδανικό μας είναι ο Homo Oeconomicus, τότε η ελευθερία μας είναι περιττή. Και αυτοί που μας καθοδηγούν φροντίζουν να μας απαλλάξουν από το περιττό φορτίο της προσωπικής ελευθερίας.
Αντιθέτως, αν είμαστε απαιτητικοί· αν ζητούμε το γνήσιο, έστω και ελάχιστο, που σπα τις αλυσίδες κάθε σκλαβιάς και ρίχνει τα φράγματα κάθε αποκλεισμού· αν θέλουμε να φθάσουμε στη «θύραν ην ουδείς δύναται κλείσαι» και να προχωρήσουμε στην ατελεύτητη επέκταση προς το μυστήριο της κοινωνίας των αγαπωμένων προσώπων και όχι στην κόλαση των αντιμαχομένων ατόμων, τότε λύση είναι η «καινή κτίσις» και η λογική της Θείας Λειτουργίας, η λογική και η ζωή της Ορθοδόξου Εκκλησίας.
Είναι απόλυτα ειλικρινής ο Σαρτρ και αντιπροσωπεύει έναν πολιτισμό και μια στάση ζωής όταν λέει ότι η κόλασή του είναι οι άλλοι. Και είναι αντίστοιχα απόλυτα ειλικρινής και αντιπροσωπεύει έναν άλλον πολιτισμό ο αβάς του Γεροντικού που λέει: «Είδες τον αδελφόν σου, είδες Κύριον τονΘεόν σου».
* * *
Αν δεις μέσα από τη Θεία Λειτουργία την Ευρώπη και τον άνθρωπο, αυθόρμητα λες: Ναι και Οχι.
Διακρίνεις πρόοδο και στασιμότητα· πλούτο και ένδεια. Κάτι υπάρχει μέσα στην ιστορία της που δεν το ανέχεσαι. Κάτι λάμπει που δεν είναι χρυσός. Κάτι κρύβεται που είναι ύποπτο. Ολη η ζωή στην Ευρώπη διοργανώνεται διαφορετικά. Η ζωντάνια του ανθρώπινου αυθορμητισμού πάει στο περιθώριο. Η θεολογία γίνεται σχολαστικισμός, η Εκκλησία κράτος, η πνευματική ζωή σκυθρωπιάζει. Ο άνθρωπος διαμαρτύρεται. Και δικαιολογείς τις φωνές των αντιφρονούντων. Δεν υποφέρεις την επιβαλλόμενη τάξη. Λες ναι στις κραυγές προς ελευθερία. Νιώθεις κοντά στους αμφισβητίες, που αντιπροσωπεύουν κάτι βαθύ και ανθρώπινο· αγωνίζονται απεγνωσμένα για το σπάνιο και δυσεύρετο που τους στερούν.
Και μέσα στην εξωλειτουργική αυτή παράδοση ο άνθρωπος συνθλίβεται. Τα προβλήματα λύνονται με δυναμικές επεμβάσεις των ισχυρών: για να κρατήσουν καθαρή την «πίστη» τους, στέλνουν στην πυρά τους αιρετικούς. Για να κρατήσουν καθαρή τη ράτσα τους, κάνουν άλλους σαπούνι. Για να επιβάλουν στον λαό τον παράδεισο που επινόησαν, κλείνουν εκατομμύρια στα κάτεργα.
Και η Δύση δεν ξεπέρασε αυτόν τον πειρασμό· την εύκολη λύση του ολοκληρωτισμού. Της ήταν ανέκαθεν μεγάλο βάσανο ο άνθρωπος. Τον βρήκε πολύ ασυμβίβαστο, απροσάρμοστο και ενοχλητικό.
Και σήμερα, που την Ενωμένη Ευρώπη συγκροτούν δημοκρατικά καθεστώτα, η Δύση δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει τα καθαρώς παραδοσιακά μέσα. Αλλά, όταν δεν έχεις μάθει άλλον τρόπο να σκέφτεσαι, να μιλάς και να διοργανώνεις· όταν εκ παραδόσεως έχεις δώσει λύσεις παρεμφερείς, είναι επόμενο να γυρίζεις αναπόφευκτα στον ίδιο τρόπο του εγχειρήματός σου. Αυτός σε έχει σφραγίσει, σε έχει πλάσει.
Αλλά όταν η Ευρώπη θεωρείται δυνατή, με οικονομική ευρωστία και τεχνική πρόοδο· όταν θεωρείται φοβερή από όλους και από τους Ορθοδόξους Ελληνες· όταν τόσοι άλλοι γείτονες βλέπουν την Ευρωπαϊκή Ενωση με δέος και θέλουν να μπουν σ' αυτήν· όταν όλα αυτά συμβαίνουν, νιώθει ότι μπορεί και οφείλει να προχωρήσει με τη δική της λογική, εφαρμόζοντας τα ίδια συστήματα διακριτικά και με κάποια επίφαση δημοκρατικής ευπρεπείας· δεν θα μιλά για περιορισμό, αλλά για προστασία του ανθρώπου. Και θα αξιοποιήσει φυσικά στο έπακρο τη σημερινή ηλεκτρονική τεχνολογία, που, αν την είχε παλαιότερα, θα είχε κάνει θαύματα, δίδοντας ριζικές λύσεις και άλλη ίσως τροπή στην ιστορική εξέλιξη της κοινωνίας.
* * *
Οπότε δεν στέκουν οι απόψεις ότι υπάρχουν κάποιοι πλούσιοι και δυνατοί που αδικούν εμάς, τους φτωχούς και λίγους της «θρησκευτικής και πολιτιστικής μειονότητος». Είναι ψέμα αυτό. Είμαστε οι πλούσιοι, οι δυνατοί και πολιτισμένοι, που αδικούμε τον εαυτό μας και όλους τους άλλους.Εχουμε την ισχύ του Πνεύματος και κληρονομιά ακατάλυτη, που μας καθιστά υπευθύνους για την προστασία της ανθρώπινης ελευθερίας και αξιοπρέπειας.
Τα κροκοδείλια δάκρυά μας δεν θα μας απαλλάξουν από την ευθύνη. Είμαστε οφειλέται. Και θα μας ζητήσουν λόγο οι άνθρωποι, οι χιλιάδες, τα εκατομμύρια που αδικήθηκαν, κάηκαν, σάπισαν στα κάτεργα και αυτοί που σήμερα ζουν μέσα στον λιμό της ευμαρείας και στην ειρκτή της «ελευθερίας», που τους οδηγεί στη νάρκωση και τους πνίγει.
Δεν θα μας σώσει κανένα άλλοθι όταν σταθούμε στην τελική κρίση, όταν θα προσπαθούμε και δεν θα μπορούμε να δικαιολογήσουμε το γιατί δεν ζήσαμε και δεν δώσαμε τη μαρτυρία της Παραδόσεώς μας, που προσφέρει σαρκωμένη και έμπρακτη λύση στο πρόβλημα του ανθρώπου και της κοινωνίας του· στο πρόβλημα του νοήματος της ζωής και της συνεχείας της.
Αν οικονομικά είμαστε υποδεέστεροι συγκρινόμενοι με άλλους λαούς και αν δεν διαθέτουμε τα κεφάλαια της Ευρωπαϊκής Τραπέζης, έχουμε όμως κάποια άλλα, μοναδικά, αδαπάνητα λειτουργικά κεφάλαια κάποιας άλλης Αγίας Τραπέζης, που είναι ικανή να θρέψει την οικουμένη με τη χαρά της Αναστάσεως, που νικά τον θάνατο:
«Η Τράπεζα γέμει, τρυφήσατε πάντες. Ο μόσχος πολύς, μηδείς εξέλθη πεινών. Πάντες απολαύσατε του συμποσίου της πίστεως. Πάντες απολαύσατε του πλούτου της χρηστότητος» (Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Κατηχητικός λόγος του Πάσχα).
Το χρέος μας είναι μεγάλο, συγκεκριμένο και οικουμενικό. Και το ότι η ελάχιστη Ορθόδοξη Εκκλησία, η μικρή αριθμητικά και αδύνατη ανθρωπίνως, προκαλεί κάποια αντίδραση γιατί αυτή σώζει τον άνθρωπο φανερώνεται και στις εκδηλώσεις και ενέργειες ανθρώπων «δυνατών και υπευθύνων», που κανονικά, αν ήταν αμελητέα ποσότης, έπρεπε απλώς να την αντιπαρέρχονται διάτης σιωπής, ενώ συμβαίνει το τελείως αντίθετο:
Από τη μια μεριά, από τα κέντρα εξουσίας και «από τους δοκούντας άρχειν των εθνών», εκφράζεται μια ανησυχία. Ο κ. Χάντινγκτον με τους επιτελείς του στο Χάρβαρντ επισημαίνει ότι η παρουσία της Ορθοδοξίας και της ξένης λογικής της συνιστά επικίνδυνη ανωμαλία στην ανατολική περιοχή της Μεσογείου.
Από την άλλη πλευρά, ο παλιός μελετητής και γνώστης της ιστορίας και της Ορθοδόξου Εκκλησίας σερ Στίβεν Ράνσιμαν δηλώνει ότι η Ορθοδοξία έχει τη δύναμη να επιζήσει κατά τον ερχόμενο αιώνα.
Ο Ρωμαιοκαθολικισμός και ο Προτεσταντισμός έχουν την ίδια λογική και κινούνται στο ίδιο πλαίσιο και στην ίδια ολοκληρωτική τακτική, όπου ο άνθρωπος αγνοείται, υποτιμάται.
Και οι δύο πλευρές έχουν δίκιο. Αν και ξεκινούν από διαφορετικές προϋποθέσεις, καταλήγουν στο ίδιο: εντοπίζουν την ίδια πραγματικότητα, που είναι για άλλους οσμή ζωής εις ζωήνκαι για άλλους οσμή θανάτου εις θάνατον (Β' Κορ. 2,16).
Οι Ορθόδοξοι πρέπει να είμαστε ευγνώμονες και προς τις δύο πλευρές (προπαντός προς την πρώτη) γιατί μας στέλνουν το ίδιο μήνυμα: δεν μπορούμε ατιμωρητί να κοιμόμαστε.
* * *
Το συμπέρασμα:
Δεν είμαστε λίγοι, είμαστε πολλοί. Το πλήθος και η δύναμή μας βρίσκονται στον δυναμισμό του προζυμιού της ελευθερίας του Πνεύματος.
Δεν θα μας φάνε. Οφείλουμε να φαγωθούμε για να δώσουμε στους πεινασμένους «τονουράνιον άρτον, την τροφήν του παντός κόσμου», που μελίζεται και δεν διαιρείται· εσθίεται και ουδέποτε δαπανάται. Ετσι βρίσκουμε τον εαυτό μας, αποκτούμε δύναμη και εξοφλούμε το χρέος μας.
Δεν φοβόμαστε και δεν τα χάνουμε. Οχι επειδή είμαστε δυνατοί, αλλά επειδή είναι δυνατός Αυτός που μας αγαπά και αγαπά τον κάθε άγνωστο και ανώνυμο άνθρωπο με την αγάπη που αγαπά την οικουμένη.
Η εποχή μας είναι κρίσιμη, άρα καλή, αν τη δούμε μέσα από το μυστήριο της Θείας Λειτουργίας, της Ιεράς Αποκαλύψεως· είναι μια αφορμή μετανοίας και σωτηρίας όλων μας. Αν θα ήμασταν καλά κατά φαντασίαν και ανθρωπίνην επίνοιαν, αν δεν είχαμε προβλήματα ή νομίζαμε ότι δεν είχαμε, θα ήμασταν σε κατάσταση επικινδύνου νάρκης, ύπνου και ψευδαισθήσεως.
Δεν αμυνόμαστε. Κάνουμε επίθεση. Και η επίθεση γίνεται προς όφελος εκείνων προς τους οποίους επιτιθέμεθα.
Και αν θέλετε και για τη Συνθήκη του Σένγκεν και το φακέλωμα, το όχι έρχεται από μόνο του. Και το όχι αυτό λέγεται από αγάπη και για το καλό περισσότερο των Ευρωπαίων (εκείνων που νομοθετούν και παίρνουν αποφάσεις όπως τις παίρνουν και εκείνων που τις υφίστανται). Οχι τόσο για τους Ορθοδόξους· αυτοί είναι δοκιμασμένοι και παρηγορημένοι μέσα στα ατελείωτα ιστορικά τους μαρτύρια και στην ουράνια παράκληση της Θείας Λειτουργίας. Ετσι και οι πιο μεγάλες ελευθερίες είναι ανεπαρκείς για τις απαιτήσεις τους και η βαρύτερη σκλαβιά ανίκανη να θίξει την ελευθερία τους.
Ο Αρχιμανδρίτης Βασίλειος (Γοντικάκης) ήταν Ηγούμενος της Μονής Ιβήρων του ΑγίουΟρους
